Szata roślinna Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Odry rozwija się w unikalnych warunkach rozległego obszaru ujściowego dużej rzeki nizinnej pod wpływem naturalnych warunków hydroekologicznych. Wyrazem tego jest przestrzenna kompozycja roślinności oraz kombinacja gatunków roślin zorganizowanych w siedliska.
Do najważniejszych siedlisk Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Odry należą:
- łąki podmokłe i turzycowiska,
- siedliska podmokłe, między innymi: szuwar trzcinowy, pałkowy, mozgowy i mannowy,
- starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne,
- łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe
- ziołorośla nadrzeczne
Szuwar trzcinowy Park Krajobrazowy Dolina Dolnej Odry fot. zbiory ZPKWZ
Wszystkie te siedliska są łatwo dostrzegalne w trakcie wyprawy kajakiem lub łodzią na teren parku. Po starorzeczach i eutroficznych zbiornikach wodnych poruszamy się po parku. Siedliska podmokłe – szuwary to granica między wodą a lądem. Gdzieniegdzie na brzegach, tam gdzie roślinność jest znacznie niższa mamy do czynienia z ziołoroślami nadrzecznymi. Za tym pasem ciągnącym się wzdłuż brzegów dostrzeżemy wielkie obszary łąk podmokłych i turzycowisk. Tam gdzie znajdziemy większe lub mniejsze skupiska drzew tam mamy do czynienia z łęgami.
Las łęgowy Rezerwat Kurowskie Błota fot. zbiory ZPKWZ
Wykształcenie się tak bogatej i charakterystycznej, wciąż naturalnej szaty roślinnej Międzyodrze zawdzięcza swojej historii. Rzeźba terenu ukształtowała się w trakcie cofania się najmłodszego zlodowacenia, a osady torfowe formowały się przez tysiące lat. Procesowi torfotwórczemu sprzyja słaby spadek doliny wynoszący na odcinku Gartz – Szczecin tylko 0,009 ‰ - dla człowieka niezauważalny. Do końca XIX wieku proces ten trwał nieprzerwanie naturalnie. Dopiero prace regulacyjne na Odrze podjęte w tym rejonie w 1904 roku spowodowały zakłócenie naturalnego rytmu przyrody. Utworzony ostatecznie w 1932 roku rozległy obszar pomiędzy ramionami rzeki Odry stał się atrakcyjny do wykorzystania rolniczego w postaci użytków zielonych, łąk i pastwisk. Mógł on gospodarczo funkcjonować dzięki infrastrukturze pozwalającej na kontrolę nad poziomem wody. Teren obwałowano, utworzono sieć nowych kanałów połączonych z istniejącymi starorzeczami, wykonano 36 różnego rodzaju śluz, przepompowni, przepustów i przewałów.
Kanał Leniwy fot. zbiory ZPKWZ
Użytkowanie rolnicze spowodowało wkroczenie nowych, antropogenicznych gatunków roślin na teren Międzyodrza. Stan ten trwał do roku 1945. Zawierucha wojenna i powojenna historia tego obszaru doprowadziła do zniszczenia większości obiektów inżynierskich i od końca lat 60 XX wieku natura rozpoczęła swój powrót na Międzyodrze. Dzisiaj tylko nie więcej niż 9 % lądowych zbiorowisk roślinnych parku wykazuje cechy antropogeniczne związane z historycznym, rolniczym zagospodarowaniem doliny. 19 % to zbiorowiska pochodzenia mieszanego występujące w miejscach antropogenicznie pozbawionych roślinności naturalnej, głównie na obrzeżach parku wzdłuż dróg i mostów. Zbiorowiska roślinności pochodzenia autogenicznego – naturalnego to 72 % zespołów roślinności w parku. Świadczy to o wysoce naturalnym charakterze roślinności pomimo historycznego epizodu silnej presji antropogenicznej na obszar parku. Po ponad półwiecznym okresie renaturalizacji obszaru parku 81 % jego powierzchni pokrywa bezdrzewna roślinność bagienna. Licząca ponad 200 km sieć kanałów i starorzeczy zajmuje 12 % powierzchni. Cenne moczarowe lasy olszowe to 4 % powierzchni. Powierzchnia antropogeniczna czyli wały, drogi i grunty zapiaszczone to tylko 3 % obszaru parku.
Osoka aleosowata fot. zbiory ZPKWZ
Miłośnicy flory będą czuli się w Parku Krajobrazowym Dolina Dolnej Odry jak w raju. Stwierdzono tu występowanie ponad 400 gatunków roślin, w tym bardzo cennych gatunków wodnych. Siedliska związane z wodą (starorzecza i zbiorniki eutroficzne) i związana z nimi roślinność wodna jest najłatwiejsza do obserwacji z kajaka. W czasie podróży po labiryntach wodnych parku odnajdziemy gatunki takie jak: rzadka w Europie najmniejsza paproć wodna – salwinia pływająca oraz kotewka orzech wodny.
Salwinia pływająca fot. zbiory ZPKWZ
Grzybieńczyk wodny, grzybienie białe, grążele żółte i osoka aleosowata tworzą pływające dywany, czasem tak gęste, że uniemożliwiają płynięcie.
Grzybieńczyk żółty fot. zbiory ZPKWZ
Grzybienie białe fot. zbiory ZPKWZ
Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Odry - grążele, grzybienie, w tle osoka aleosowata fot. zbiory ZPKWZ
Towarzyszy im porastający brzegi arcydzięgiel nadbrzeżny i łączeń baldaszkowaty, a łęgi wierzbowe i trzcinowiska kształtują niepowtarzalny charakter parku. Od ponad 50 lat siedliska roślinne rozwijają się na Międzyodrzu w sposób naturalny, niezakłócony przez człowieka. Porzucenie gospodarowania tym obszarem pozwala na jego spontaniczną renaturalizację i „dziczenie” siedlisk i krajobrazu. W miarę upływu czasu, na sztucznych groblach okalających Międzyodrze wykształciły się cenne lasy łęgowe.
Łączeń baldaszkowaty na Kanale Marwickim fot. zbiory ZPKWZ
Żabiściek pływający fot. zbiory ZPKWZ